Dlaczego niektórzy ludzie są mądrzejsi od innych?

Inteligencja bez serca i moralności - wydaje mi się większym chamstwem niż serce i honor bez intelektualnego polotu - Jan Lechoń

Od niepamiętnych czasów, zarówno naukowcy jak i prości, niewykształceni ludzie próbowali odpowiedzieć sobie na pytanie, co zrobić, aby zachować trzeźwą głowę, życiową mądrość, błyskotliwość umysłu tak pożądaną  w rozwijającym się społeczeństwie. Mądrzy, inteligentni, zdolni  ludzie są potrzebni dla sprawnie funkcjonującego społeczeństwa czyniąc go bardziej postępowym, zamożnym i otwartym na świat. Stąd w ostatnich latach nauka mocno angażując się w rozwój różnych interdyscyplinarnych kierunków jak: genetyka, neurologia, nauki kognitywne itp. szuka wciąż pełnej odpowiedzi: dlaczego niektórzy ludzie są mądrzejsi od innych?  Obecnie już wiemy co składa się na to dobre rozumowanie i jaka jest lista składników, od których zależy inteligencja człowieka, i że jest bardzo długa, dłuższa od oczekiwanej przez nas.

W październiku 2018 roku Wenzel Grüs pokazał milionom widzów coś niesamowitego: student z małego niemieckiego miasteczka Lastrut uderzył piłkę głową ponad pięćdziesiąt razy z rzędu, nie upuszczając jej ani nie podnosząc rękami. Ale fakt, że widzowie rosyjskiego programu telewizyjnego Niesamowici ludzie nagrodzili go entuzjastycznymi brawami, wyjaśniono nie tylko atletyczną zręcznością młodego człowieka. Faktem jest, że grając piłką, w międzyczasie podnosił liczbę 67 do piątej potęgi, uzyskując dziesięciocyfrowy wynik w zaledwie 60 sekund.


Wenzel, który ma dziś 17 lat, ma wyjątkowy talent matematyczny: mnoży, dzieli i wyodrębnia pierwiastki z dwunastocyfrowych liczb bez pióra, papieru lub innych pomocy. Na ostatnich mistrzostwach świata w liczeniu ustnym zajął trzecie miejsce. Jak sam mówi, rozwiązanie szczególnie trudnych problemów matematycznych zajmuje mu od 50 do 60 minut, na przykład kiedy musi rozłożyć liczbę dwudziestocyfrową na czynniki pierwsze. Jak on to robi? Prawdopodobnie jego pamięć krótkotrwała odgrywa tutaj główną rolę.

Oczywiste jest, że mózg Wenzela jest nieco lepszy od narządu myślącego jego normalnie uzdolnionych rówieśników. Przynajmniej jeśli chodzi o liczby. Ale dlaczego, ogólnie rzecz biorąc, niektórzy ludzie mają większe zdolności umysłowe niż inni? To pytanie wciąż tkwiło w głowach brytyjskiego badacza przyrody Francisa Galtona 150 lat temu. Jednocześnie zwrócił uwagę na fakt, że często różnice w inteligencji są związane z pochodzeniem osoby. W swojej pracy Hereditary Genius dochodzi do wniosku, że ludzką inteligencję można dziedziczyć.

Koktajl wieloskładnikowy

1. Mózg niektórych ludzi pracuje wydajniej niż innych. Ich właściciele mają duże zdolności intelektualne. Jednak nie jest jeszcze jasne, jakie są ogólne podstawy neurobiologiczne.

2. Naukowcy znajdują coraz więcej genów, które przyczyniają się do rozwoju wysokiej inteligencji. Wiele z nich znajduje się w komórkach piramidalnych kory mózgowej.

3. Im dłuższe i bardziej rozgałęzione są włókna komórkowe płatów skroniowych mózgu, tym inteligentniejsza jest osoba. W innych częściach mózgu mała gęstość neuronów ma korzystny wpływ na inteligencję.

Jak się później okazało, ta jego teza była słuszna - przynajmniej częściowo. Amerykańscy psycholodzy Thomas Bouchard i Matthew McGue przeanalizowali ponad 100 opublikowanych badań dotyczących podobieństwa inteligencji wśród członków tej samej rodziny. W niektórych pracach opisano bliźnięta jednojajowe rozdzielone bezpośrednio po urodzeniu. Mimo to w testach inteligencji wykazali prawie takie same wyniki. Bliźniacy, którzy razem dorastali, byli jeszcze bardziej podobni pod względem zdolności umysłowych. Zapewne istotny wpływ na nie miało też środowisko.
Dziś naukowcy uważają, że 50-60% inteligencji jest dziedziczone. Innymi słowy, różnica w IQ między dwojgiem ludzi to dobra połowa ze względu na strukturę ich DNA otrzymanego od rodziców.

Poszukiwanie genów inteligencji

Jednak poszukiwania dziedzicznych materiałów, które są za to odpowiedzialne, jak dotąd niewiele potwierdziły. To prawda, czasami znajdowano elementy, które na pierwszy rzut oka były związane z inteligencją. Ale po bliższym przyjrzeniu się ten związek okazał się fałszywy. Powstała paradoksalna sytuacja: z jednej strony niezliczone badania dowiodły wysokie dziedzicznie komponentu inteligencji, z drugiej strony nikt nie mógł powiedzieć, które geny są za to odpowiedzialne.

W ostatnim czasie sytuacja nieco się zmieniła, przede wszystkim ze względu na postęp technologiczny. Plan budowy każdej osoby jest zawarty w jego DNA - rodzaj gigantycznej encyklopedii, składającej się z około 3 miliardów liter. Niestety są napisane w języku, którego prawie nie znamy. Chociaż możemy czytać litery, znaczenie tekstów tej encyklopedii pozostaje przed nami ukryte. Nawet jeśli naukowcom uda się  sekwencjonować całe DNA człowieka, nie wiedzą, które jego części są odpowiedzialne za jego zdolności umysłowe.
Inteligencja i IQ

Słowo intelekt pochodzi od łacińskiego rzeczownika intellectus, który można przetłumaczyć jako percepcja, zrozumienie, rozum lub umysł. Psychologowie rozumieją inteligencję jako ogólną zdolność umysłową obejmującą różne kompetencje: na przykład zdolność do rozwiązywania problemów, rozumienia złożonych idei, myślenia abstrakcyjnego i uczenia się na podstawie doświadczenia.

Inteligencja zwykle nie ogranicza się do jednego przedmiotu, takiego jak matematyka. Ktoś, kto jest dobry w jednej dziedzinie, często przoduje w innych. Talent wyraźnie ograniczony do jednego tematu jest rzadkością. Dlatego wielu naukowców wychodzi z faktu, że istnieje wspólny czynnik inteligencji, tak zwany czynnik G.

Każdy, kto zamierza badać inteligencję, potrzebuje metody obiektywnego pomiaru. Pierwszy test inteligencji został opracowany przez francuskich psychologów Alfreda Bineta i Théodore'a Simona. Po raz pierwszy użyli go w 1904 roku, aby ocenić zdolności intelektualne uczniów. Na podstawie opracowanych w tym celu zadań stworzono tzw. Skalę rozwoju umysłowego Bineta-Simona. Z jej pomocą określili wiek intelektualnego rozwoju dziecka. Odpowiadało to liczbie problemów w skali, które dziecko mogło w pełni rozwiązać.

W 1912 roku niemiecki psycholog William Stern zaproponował nową metodę, w której wiek rozwoju intelektualnego został podzielony przez wiek chronologiczny, a wynikową wartość nazwano ilorazem inteligencji (IQ). I chociaż nazwa przetrwała do dziś, dziś IQ nie opisuje już współczynników wieku. Zamiast tego, IQ daje wyobrażenie o tym, jak poziom inteligencji jednostki odnosi się do poziomu inteligencji przeciętnej osoby.

Ludzie różnią się od siebie i odpowiednio różnią się ich zestawy DNA. Jednak osoby z wysokim IQ muszą odpowiadać przynajmniej tym częściom DNA, które są związane z inteligencją. Dzisiejsi naukowcy wychodzą z tej fundamentalnej tezy. Porównując DNA setek tysięcy obiektów testowych w milionach części, naukowcy mogą zidentyfikować dziedziczne regiony, które przyczyniają się do kształtowania wyższych zdolności intelektualnych.

W ostatnich latach opublikowano szereg podobnych badań. Dzięki tym analizom obraz staje się coraz wyraźniejszy: specjalne zdolności umysłowe zależą nie tylko od danych dziedzicznych, ale od tysięcy różnych genów. A każdy z nich w niewielkim stopniu przyczynia się do zjawiska inteligencji, czasami tylko kilka procent. Obecnie uważa się, że dwie trzecie wszystkich ludzkich genów zmiennych jest bezpośrednio lub pośrednio związanych z rozwojem mózgu, a tym samym potencjalnie z inteligencją - mówi Lars Penke, profesor biologicznej psychologii osobowości na Uniwersytecie im. Georga Augusta w Getyndze.

Zapieczętowane tajemnice

Ale jest jeszcze jeden duży problem: obecnie zidentyfikowano w strukturze DNA 2 tysiące miejsc (loci) związanych z inteligencją. Jednak w wielu przypadkach nie jest jeszcze jasne, za co dokładnie odpowiadają te loci. Aby rozwiązać tę zagadkę, badacze wywiadu obserwują, które komórki z większym prawdopodobieństwem niż inne zareagują na nowe informacje. Może to oznaczać, że te komórki są w jakiś sposób powiązane ze zdolnością myślenia.

Jednocześnie naukowcy nieustannie mają do czynienia z pewną grupą neuronów - tak zwanymi komórkami piramidalnymi. Rosną w korze mózgowej, to znaczy w zewnętrznej powłoce mózgu i móżdżku, którą eksperci nazywają korą. Zawiera głównie komórki nerwowe, które nadają mu charakterystyczny szary kolor, dlatego nazywany jest szarą materią.

Być może komórki piramidalne odgrywają kluczową rolę w tworzeniu inteligencji. W każdym razie wskazują na to wyniki badań przeprowadzonych przez neurobiolog Natalię Goryunovą, profesor Wolnego Uniwersytetu w Amsterdamie.

Goryunova niedawno opublikowała wyniki badania, Żywy kalkulator Wenzel Grius robi to samo, wyłączając wszystko wokół siebie podczas rozwiązywania problemu. W tym momencie radzenie sobie z bodźcami w tle przyniosłoby mu efekt przeciwny do zamierzonego.

Rzeczywiście, osoby o wysokiej inteligencji wykazują bardziej skoncentrowaną aktywność mózgu niż osoby mniej uzdolnione, gdy muszą rozwiązać złożony problem. Ponadto ich narząd myślowy wymaga mniej energii. Te dwie obserwacje doprowadziły do ​​tzw. hipotezy neuronowej sprawności inteligencji, zgodnie z którą decydująca nie jest intensywność pracy mózgu, ale sprawność.
Zbyt wielu kucharzy psuje rosół

Gench uważa, że ​​jego odkrycia potwierdzają tę teorię: Jeśli masz do czynienia z ogromną liczbą połączeń, z których każdy może przyczynić się do rozwiązania problemu, to raczej komplikuje sprawę niż mu pomaga - mówi. Według niego to tak, jakby poprosić o radę nawet tych przyjaciół, którzy nie rozumieją telewizorów przed ich zakupem. Dlatego warto tłumić czynniki zakłócające - tak uważa neurobiolog z Bochum. Prawdopodobnie mądrzy ludzie robią to lepiej niż inni.

Ale jak to się ma do wyników grupy amsterdamskiej kierowanej przez Natalię Goryunovą?  Erkhan Gench zwraca uwagę, że sprawa może dotyczyć różnych technik pomiarowych. W przeciwieństwie do holenderskiego badacza nie badał pojedynczych komórek pod mikroskopem, ale mierzył ruch cząsteczek wody w tkankach. Wskazuje również, że stopień rozgałęzienia komórek piramidalnych w różnych sektorach mózgu może być różny. Mamy do czynienia z mozaiką, w której wciąż brakuje wielu elementów.

Więcej podobnych wyników badań można znaleźć gdzie indziej: grubość warstwy istoty szarej jest kluczowa dla inteligencji - prawdopodobnie dlatego, że obszerna kora zawiera więcej neuronów, co oznacza, że ​​ma większy „potencjał obliczeniowy”. Dziś to połączenie jest uważane za udowodnione, a Natalia Goryunova po raz kolejny potwierdziła to w swojej pracy. Rozmiar ma znaczenie - zostało to założone 180 lat temu przez niemieckiego anatoma Friedricha Tiedemanna. Istnieje niezaprzeczalny związek między wielkością mózgu a energią intelektualną - napisał w 1837 roku. Aby zmierzyć objętość mózgu, wypełniał czaszki zmarłych suchą kaszą jaglaną, ale to powiązanie potwierdzają również nowoczesne metody pomiaru z wykorzystaniem skanerów mózgu. Według różnych szacunków od 6 do 9% różnic w IQ jest związanych z różnicą w wielkości mózgu. A jednak grubość kory mózgowej wydaje się być krytyczna.

Jednak i tutaj jest wiele tajemnic. Dotyczy to w równym stopniu mężczyzn i kobiet, ponieważ u obu płci mniejsze mózgi odpowiadają mniejszym zdolnościom umysłowym. Z drugiej strony kobiety mają średnio o 150 gramów mniej mózgów niż mężczyźni, ale wykonują to samo na testach IQ co mężczyźni.

Jednocześnie struktury mózgu mężczyzn i kobiet są różne - wyjaśnia Lars Penke z Uniwersytetu w Getyndze. Mężczyźni mają więcej istoty szarej, co oznacza, że ​​ich kora mózgowa jest grubsza, podczas gdy kobiety mają więcej istoty białej. Ale jest to również niezwykle ważne dla naszej zdolności do rozwiązywania problemów. Jednocześnie na pierwszy rzut oka nie odgrywa tak zauważalnej roli jak istota szara. Istota biała składa się głównie z długich włókien nerwowych. Mogą przekazywać impulsy elektryczne na duże odległości, czasami dziesięć centymetrów lub więcej. Jest to możliwe, ponieważ są doskonale izolowane od otoczenia warstwą substancji nasyconej tłuszczem - mieliny. Otoczka mielinowa nadaje włóknom biały kolor. Zapobiega utracie napięcia w wyniku zwarć, a także przyspiesza przesyłanie informacji.

Przerwy w „drutach”  mózgu

Jeśli komórki piramidalne można uznać za procesory mózgowe, to istota biała jest jak autobus komputerowy: dzięki niej centra mózgowe znajdujące się w dużych odległościach mogą komunikować się ze sobą i współpracować przy rozwiązywaniu problemów. Mimo to istota biała była od dawna niedoceniana przez badaczy wywiadu.

To, że teraz zmieniło się to nastawienie, zawdzięczamy między innymi Larsowi Penke. Kilka lat temu odkrył, że istota biała jest w gorszym stanie u osób o obniżonej inteligencji. W ich mózgach poszczególne linie komunikacyjne biegną czasami chaotycznie, a nie równo i równolegle do siebie, otoczka mielinowa nie jest uformowana optymalnie, a od czasu do czasu dochodzi nawet do zerwania przewodów. Jeśli takich wypadków jest więcej, prowadzi to do spowolnienia przetwarzania informacji i ostatecznie do tego, że osoba na testach inteligencji wykazuje gorsze wyniki niż inne - wyjaśnia psycholog osobowości Penke. Szacuje się, że około 10% różnic w IQ wynika ze stanu istoty białej.

Ale wracając do różnic między płciami: według Penke, według niektórych badań kobiety radzą sobie równie dobrze z zadaniami intelektualnymi jak mężczyźni, ale czasami używają innych obszarów mózgu. Przyczyn można się tylko domyślać. Po części odchylenia te można wytłumaczyć różnicą w budowie istoty białej - kanału komunikacyjnego między różnymi ośrodkami mózgu. Tak czy inaczej, na podstawie tych danych wyraźnie widać, że istnieje więcej niż jedna i jedyna możliwość wykorzystania intelektu - podkreśla badacz z Bochum. „Różne kombinacje czynników mogą prowadzić do tego samego poziomu inteligencji.

Zatem inteligentna głowa składa się z wielu elementów, a ich stosunek może się zmieniać. Komórki piramidalne są również ważne jako wydajne procesory, a istota biała jako system szybkiej komunikacji i dobrze działającej pamięci roboczej. Do tego dochodzi optymalne krążenie mózgowe, silna odporność, aktywny metabolizm energetyczny i tak dalej. Im więcej nauka dowiaduje się o zjawisku inteligencji, tym wyraźniej staje się jasne, że nie można jej powiązać tylko z jednym składnikiem, a nawet z jedną określoną częścią mózgu.

Ale jeśli wszystko działa tak, jak powinno, to ludzki mózg jest w stanie robić niesamowite rzeczy. Widać to na przykładzie południowokoreańskiego fizyka jądrowego Kim Un Yonga, który z ilorazem inteligencji równym 210 uważany jest za najmądrzejszą osobę na Ziemi.
Kim Ung-Yong jest bez wątpienia niezwykłą postacią. Ten koreański fizyk w wieku dwóch lata posługiwał się już 4 językami i uczęszczał na uniwersyteckie wykłady z fizyki. Przed ukończeniem 16 roku życia mógł pochwalić się doktoratem oraz pracą użyteczną dla NASA.

To prawda, sam Kim ostrzega przed nadmiernym podkreślaniem IQ. W artykule z 2010 roku w Korea Herald napisał, że wysoce inteligentni ludzie nie są wszechmocni. Podobnie jak rekordy świata sportowców, wysokie IQ to tylko jeden z przejawów ludzkiego talentu. Jeśli istnieje szeroki wachlarz prezentów, to mój jest tylko częścią z nich.

Józef Łącki